Hola Hageland

Burgemeester van Diest Christophe De Graef schoof enkele maanden geleden de discussie over een eventuele fusie van Diest nog voor zich uit. Dat gebeurde na een interpellatie van raadslid voor Groen David Celis over de voordelen van een fusie tussen Scherpenheuvel-Zichem en Diest. In zijn speech tijdens de nieuwjaarsdrink voor de inwoners van de stad, leek de burgemeester opnieuw een eventuele fusie in vraag te stellen. Hij zei dat Diest zelfs zonder fusie allicht snel meer dan 25.000 inwoners zal hebben. Die uitspraak sluipt niet zomaar in een publieke speech waarbij nogal wat inwoners aanwezig zijn. De burgemeester lijkt op die manier de boodschap te geven dat Diest groot genoeg is om zelfstandig door te gaan.

Burgemeester van Bekkevoort legt fusie met Diest op tafel

Vlaams minister van binnenlands bestuur Bart Somers leek recent nog aan te sturen op een verplichte fusie van gemeenten na 2024. Somers wil het aantal gemeenten van meer dan driehonderd naar ongeveer honderd brengen. Zijn denkpiste leidde ook in het Hageland tot eerder onverwachte reacties. Onder meer burgemeester van Bekkevoort Hans Vandenberg dropte een bericht in de media dat hij een fusie met Diest wel zag zitten. Nochtans is Hans Vandenberg eerder een zeer koele minnaar van de fusiegedachte. Hij heeft jarenlang de piste van strategische samenwerkingen tussen de kleinere gemeenten in het Hageland bepleit. Bekkevoort en Tielt-Winge hadden daarom vorig jaar al een soort charter afgesproken om een aantal projecten samen te ontwikkelen zonder tot een effectieve fusie over te gaan. In de slipstream van die samenwerking kwam zelfs een denkpiste op tafel voor een mogelijke fusie tussen Bekkevoort, Tielt-Winge, Kortenaken en Geetbets. Dat plan werd echter in twijfel getrokken door een studiebureau. Een fusie tussen kleinere gemeenten levert volgens hen te weinig bestuurlijke voordelen op. Zij adviseren eerder de optie van een fusie tussen een of meerdere kleine gemeenten met een grotere stad. Burgemeester Vandenberg leek met zijn uitspraak in dat scenario te opteren voor een gesprek met Diest en minder voor Scherpenheuvel-Zichem.

Argumenten voor fusie tussen Diest en Scherpenheuvel-

Diest heeft door zijn geografische ligging tegen de provinciegrenzen van Antwerpen en Limburg aan, maar twee potentiële fusiepartners. Dat zijn Bekkevoort en Scherpenheuvel-Zichem. Diest en Scherpenheuvel-Zichem vormen samen al de politiezone Demerdal. Het was echter een publiek geheim dat het stadsbestuur van Diest niet echt geneigd was om een fusie met Scherpenheuvel-Zichem te overwegen, onder meer omdat de buurgemeente haar financiën niet op orde had. Dat bezwaar weegt momenteel veel minder. Scherpenheuvel-Zichem heeft de schuldenlast sterk afgebouwd en die negatieve rekening daalt ook de volgende jaren nog verder.

In beide steden is dezelfde coalitie aan zet, sinds kort zelfs in dezelfde machtsverhouding. Diest heeft een liberale burgemeester en drie liberale schepenen. Coalitiepartner DDS, de verbredingspartij met christendemocratische basis, levert drie schepenen. In Scherpenheuvel-Zichem is de verhouding in het bestuur vorig jaar gekanteld. CD&V heeft de burgemeester en nu nog twee schepenen, Open VLD heeft met vier schepenen in feite de meerderheid in het schepencollege.

Er zijn dus wel wat argumenten voor een fusie tussen Diest en Scherpenheuvel-Zichem. Maar Diest kan er voorlopig ook perfect voor kiezen om niet in te stappen in een fusiescenario.

Gedwongen fusies maar vanaf welke drempel

De vraag is of de Vlaamse regering zo’n fusie zal opleggen en vanaf welk niveau. N-VA en CD&V lijken eerder te kiezen voor een incentiverend beleid waarbij het voor gemeenten aantrekkelijk wordt om vrijwillig in te stappen in een grotere entiteit. Vlaanderen had eerder al een getrapt incentivemechanisme ontwikkeld om fusies te stimuleren. Dat was gebaseerd op de overname van schulden en het laagste niveau om daarvoor in aanmerking te komen was een inwonersaantal van 20.000 voor nieuwe fusiegemeenten. Diest zit daar vandaag al boven en met 25.000 inwoners zit de stad zelfs al in het tweede segment. De kans is dus reëel dat steden met meer dan 25.000 inwoners er vrij kunnen voor kiezen om niet in te stappen in een fusie. Ze laten in dat geval wel de financiële incentive van de schuldovername aan zich voorbij gaan.

Lokale verkiezingen in een gewijzigde context

De discussie over een eventuele fusie moet ook gezien worden in het kader van de verkiezingen van 2024. Die gaan er helemaal anders uitzien dan wat we al decennialang gewoon zijn. Er is namelijk geen opkomstverplichting meer voor de verkiezingen van de lokale besturen. Partijen zullen hun achterban dus moeten mobiliseren om te gaan stemmen. Dat is nu al duidelijk merkbaar. In veel gemeenten is de lijstvorming al aan de gang. Verder zal de lijststem enkel nog gelden als een stem voor de partij. Ze levert geen persoonlijk voordeel meer op voor de kandidaten op de lijst. In principe maakt het dus niet langer uit of kandidaten bovenaan de lijst staan. De partij die de meeste stemmen haalt, heeft gedurende de eerste twee weken na de verkiezingen het initiatiefrecht om een nieuwe coalitie te vormen. Lukt men daar niet in, dan gaat dat initiatiefrecht naar de tweede grootste fractie. Dat sluit politieke voorakkoorden niet uit maar minister van binnenlands bestuur Somers heeft zulke voorakkoorden onmogelijk gemaakt. Wie een coalitie wil vormen met een andere partij moet daar een modelakte voor indienen. Die wordt pas op de dag van de verkiezingen vrijgegeven. De verkiezingsuitslag zal daardoor in principe bepalen bepalen wie de stad of gemeente gaat besturen. De kiezer zal verder ook zwaarder wegen op wie er burgemeester wordt. De kandidaat met de meeste voorkeurstemmen in de grootste fractie van de coalitie mag automatisch de sjerp aantrekken.