Hola Hageland

Groen Diest gaat tijdens de gemeenteraad van volgende maandag 18 oktober de opstart van een gemeenteraadscommissie voorstellen die een eventuele fusie met Scherpenheuvel-Zichem moet onderzoeken. Raadslid David Celis maakte alvast wat huiswerk op voorhand. Hij ontwikkelde een fusiefiche met feitelijke, juridische en financiële data over de impact van zo’n fusie.

Zelf lijken ze bij Groen Diest alvast gewonnen voor het idee van een fusie met de buurgemeente. Nu levert het nog een stevig financieel voordeel op en ooit zullen de fusies toch opgelegd worden, redeneert men bij de oppositiepartij. In deze concrete case is er ook een specifiek voordeel voor Kaggevinne. Die deelgemeente werd in twee gereten bij de vorige fusiebeweging. Dat blijft tot vandaag een gevoelig onderwerp. Met een eventuele fusie kan die opdeling van de baan zijn.

Stevige financiële incentive

Het voorstel van Groen Diest is een gevolg van het initiatief van Vlaanderen om gemeenten te stimuleren om zulke fusies vrijwillig aan te gaan. De wortel die het gewest daarbij voorhoudt is financieel bijzonder aantrekkelijk. Vlaanderen biedt aan om (een deel van) de schuld van de gemeenten over te nemen. Die overname is een forfaitair bedrag per inwoner en het forfait wordt hoger naarmate er meer inwoners in de nieuw te vormen gemeente wonen.

Concreet:

• tussen 20.000 en 24.999: 200 euro/inwoner
• tussen 25.000 en 29.999: 300 euro/inwoner
• tussen 30.000 en 34.999: 400 euro/inwoner
• vanaf 35.000: 500 euro/inwoner

Diest heeft momenteel 24.370 inwoners en Scherpenheuvel-Zichem heeft er 23.135. Samen zijn er dat 47.505. In het geval van een fusie mag die nieuwe entiteit dus 23.752.500 euro bijschrijven op de rekening.

De cijfers die David Celis hanteert gaan uit van een gecumuleerde schuld van beide gemeentes van 47.147.957 euro. Vlaanderen zou dus ongeveer 50% daarvan overnemen.

De klok tikt

Om die jackpot binnen te halen moeten de gemeenten op 31 december 2023 een gezamenlijk voorstel tot samenvoeging hebben ingediend bij de Vlaamse Regering. Er resten dus nog twee jaar om de oefening te maken. De samenvoeging zelf moet ten laatste gebeuren op 1 januari 2025. Die datum valt samen met de start van de volgende coalities.

Samenwerking Bekkevoort en Tielt-Winge volstaat niet voor financiële incentive

Een aantal omliggende gemeenten hebben ondertussen positie ingenomen. Bekkevoort en Tielt-Winge werken op een aantal structurele projecten al samen en ze willen die samenwerking nog intensifiëren. Dat is op zich een enigszins atypische beweging want in het geval van een fusie van die twee gemeenten genieten zij niet van de financiële incentive. Ze komen samen namelijk niet aan de minimumdrempel van 20.000 inwoners. In Kortenaken is het bestuur echter geïnteresseerd om mee in te stappen in de coalitie van Bekkevoort en Tielt-Winge. Een werkgroep bekijkt momenteel de voorwaarden en gevolgen daarvan. Als Kortenaken effectief instapt kan ook Geetbets het treintje aanhaken. Geetbets grenst in onze provincie enkel aan Kortenaken en Zoutleeuw. Als een van de kleinste gemeenten in het Hageland is Geetbets bijna veroordeeld tot een fusie maar de keuze is beperkt.

Zuid-oostelijke cluster isoleert Diest

De clusterbeweging die aan de zuidkant van Scherpenheuvel-Zichem en Diest plaats vindt isoleert vooral Diest. Binnen de provincie Vlaams-Brabant blijven er maar twee opties over. Zelfstandig blijven of fusioneren met Scherpenheuvel-Zichem. Voor de basiliekstad blijft ook nog de optie van een fusie met Aarschot over, al lijkt dat een minder evidente optie. Diest en Scherpenheuvel-Zichem werken bijvoorbeeld momenteel al samen binnen dezelfde politiezone. In Aarschot heeft de politiezone even een korte oefening gemaakt met de politiezone BRT maar die werd snel afgeblazen. Ook de cultuurhuizen Den Egger in Scherpenheuvel-Zichem en Den Amer in Diest werken al vrij intensief samen. CC Het Gasthuis in Aarschot heeft een zeer intensieve en professioneel uitgebouwde, maar onafhankelijke werking. Anderzijds werken Scherpenheuvel-Zichem en Aarschot dan weer samen in het IGCS. Ook Rotselaar, Begijnendijk en Holsbeek zijn daar partners. Diest maakt daar geen deel van uit. IGCS is de vereniging die onder meer Jazzwood en De Kunstroute organiseert.
Diest heeft zich recent ook deels terug getrokken uit de vzw De Merode. Scherpenheuvel-Zichem en Aarschot maken daar volwaardig deel van uit.

Complex veranderingsproces

Naast de financiële bonus heeft een fusie uiteraard een pak bijkomende consequenties. Het idee voor de vorming van grotere bestuursentiteiten is gedreven door de overweging dat zo’n grotere structuur efficiënter en dus goedkoper kan functioneren. Bedrijfseconomisch is dat logisch. De aanname klopt op voorwaarde dat de structuur op een professionele manier georganiseerd en geleid wordt en dat is minder evident bij een structuur in verandering. In beide gemeenten is op dit moment een oefening bezig om het OCMW in te kantelen in de stadsdiensten. Dat is op zich gemakkelijker omdat die teams met verschillende taken bezig zijn. Bij een fusie moeten minstens twee spiegelbare organisaties in mekaar geschoven worden. In alle domeinen moeten teams in mekaar gepast worden die met dezelfde opdracht aan de slag zijn. Allicht kost een fusie ook een aantal jobs. Het management van zo’n veranderingsproces vergt heel veel takt en gevoeligheid. Vaak is dat in eerste instantie kostenintensief en worden de financiële voordelen pas op termijn gerealiseerd.

Verkiezingen in een totaal nieuwe context

Een fusie heeft ook impact op het scenario van de verkiezingen. Naast jobs kost een fusie ook mandaten. Mandaten betekent politieke impact maar voor een aantal mensen heeft het ook financiële consequenties.

Een belangrijke overweging om al dan niet in een fusie te stappen is allicht van politieke aard. Ongetwijfeld zijn er al scenario’s ontwikkeld over de uitslag van de verkiezingen na een fusie. De volgende gemeenteraadsverkiezingen vinden plaats op 13 oktober 2024. In het geval van een (aangekondigde) fusie zullen de coalitiegesprekken plaats vinden in die nieuwe bredere fusiecontext. Zowel in Scherpenheuvel-Zichem als in Diest zetelt momenteel een meerderheid die gebaseerd is op liberaal en christendemocratisch gedachtengoed. In Diest gaat het telkens over een verbredingsbeweging met Open Diest en DDS. In Diest levert Open Diest de burgemeester en 3 schepenen. DDS heeft twee schepenen en de voorzitter van het bijzonder comité. De liberalen hebben dus een meerderheid binnen het bestuur. In Scherpenheuvel-Zichem ontstaat vanaf 1 januari 2022 een enigszins atypische situatie. Open VLD krijgt er dan een schepen bij ten nadele van CD&V. De liberalen krijgen daardoor de meerderheid in het bestuur met een christendemocratische burgemeester. In de aanloop naar de volgende verkiezingen heeft de bestuursmeerderheid in beide gemeenten dus een stevig blauw accent. Dat kan een impact hebben op eventuele gesprekken over een fusie. Maar ook in Aarschot is het bestuur zeer nadrukkelijk blauw. Met N-VA en Vooruit zijn de coalitiepartners daar anders.

Die gesprekken zullen overigens op een andere manier moeten gevoerd worden. Door een aanpassing van het decreet op het lokaal bestuur wordt de kandidaat met de meeste voorkeurstemmen in de grootste fractie van de coalitie, vanaf 2024 automatisch burgemeester. Bovendien heeft de lijsttrekker van de grootste lijst vanaf de volgende verkiezingen veertien dagen lang een exclusief initiatiefrecht om een coalitie te vormen. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2024 is er ook geen opkomstplicht meer. Allicht zal dat het politieke landschap stevig veranderen.

Mandaten schrappen

Fusies kosten ook mandaten en dat heeft financiële gevolgen voor de huidige bestuursploegen. Een aantal politici zullen hun behoorlijk vergoede functie verliezen. In beide gemeenten telt het comité van burgemeester en schepenen 7 leden. Een burgemeester en een schepen van een gemeente met een inwonersaantal tussen 20.001 en 25.000 strijken een volwaardig en meer dan behoorlijk jaarloon op. Na een eventuele fusie worden de veertien huidige bestuursmandaten in de twee gemeenten gereduceerd naar maximaal 8 mandaten. Bij wijze van overgangsregeling mogen in de eerste legislatuur na de fusie twee extra schepenen aangeduid worden. Alleszins sneuvelen er meteen vier mandaten en op termijn zelfs zes.

Een kwestie van timing

De overweging om al dan niet in een fusie te stappen is dus behoorlijk complex. De gevolgen om het al dan niet te doen zijn ook verregaand. In veel Vlaamse gemeenten is de oefening ondertussen gemaakt of is ze momenteel aan de gang. Recent nog, maakten Tessenderlo en Ham bekend, dat ze een fusie voorbereiden. Dat is niet zonder belang voor de situatie in Diest en Scherpenheuvel-Zichem. Diest heeft een belangrijke commerciële dynamiek als centrumstad maar ook de populariteit van buurgemeente Tessenderlo als winkelstad groeit.
Groen Diest vraagt aan het bestuur om minstens de voor- en nadelen van een fusie met Scherpenheuvel-Zichem te onderzoeken. Het zou ons echter verbazen als die gesprekken, zelfs met een ruimere context, binnen de meerderheidscoalitie niet al langer op tafel liggen en aan de gang zijn. Het bestuur in Diest werkt niet in een afgesloten cocon en de dynamiek van de gemeentefusies zal een ander Vlaanderen opleveren. Allicht is ieder bestuur in Vlaanderen daar op dit moment mee bezig, ook in Diest dus! Het voorstel van Groen Diest is echter om die gesprekken binnen een gemeenteraadscommissie te voeren. Dat verandert de context want dan schuift ook de oppositie mee aan de vergadertafel. Gemeenteraadscommissies worden in Diest vrij frequent gebruikt. De ingrijpende aanpassing van het mobiliteitsplan bijvoorbeeld, werd recent nog omstandig gedocumenteerd in zo’n commissie. Allicht zal ook het eventuele fusiescenario op een bepaald moment in een gemeenteraadscommissie besproken worden. De cruciale vraag is niet of dat gebeurt maar wanneer dat gebeurt.